رئیس مجلس: آقای وزیر امور خارجه‏

وزیر امور خارجه- راجع به سؤالات جناب آقای منصف وکیل محترم قائنات در خصوص اظهارات جناب آقای سردار فیض محمد خان سفیر کییر دولت پادشاهی افغانستان در لندن در مصاحبه که با مخبرین جراید در تهران در موضوع هیرمند به عمل آورده‌اند و در روزنامه اطلاعات در تاریخ‌های ۲۷ و ۳۱ اردیبهشت ۱۳۲۸ درج گردید به عرض مجلس شورای ملی می‌رساند که وزارت امور خارجه نیز از قبل اظهارات ایشان به اطلاع می‌باشد و از همین لحاظ در تاریخ ۴- ۳- ۲۸ به سفارت کبرای شاهنشاهی در کابل تلگرافی و کتبی دستور داد که از وزارت امور خارجه افغانستان توضیحاتی بخواهند و در صورتی که کتباً اظهارات ایشان را تأیید نمودند به تهران تلگرافی اطلاع دهند. با ذکر این مقدمه حالا راجع به یک یک از سؤالات نماینده محترم اطلاعات خود را به عرض می‌رساند. راجع به سؤال اول عرض می‌کنم:

به طوری که مجلس محترم شورای ملی اطلاع دارند در ۱۳۱۷ جناب آقای کاظمی سفیر کبیر دولت شاهنشاهی در کابل مسیر هیرمند را شخصاً بازدید نمودند و در آن موقع اگرچه دولت افغانستان هنوز مشغول مقدمات کار بوده‌اند معهذا در مراجعت

به کابل که قرارداد راجع به تقسیم آب را بسته‌اند با مراجعه به مرکز و کسب دستورهای لازم برای رفع هر نگرانی که حفر نهر به قراء ممکن بود در آینده ایجاد نماید اعلامیه‌ای ضمیمه قرار داد نمودند که به موجب ماده دوم آن دولت افغانستان تعهد می‌کردند که در بالای بند کمال خان اقدامی که باعث نکث سهم آب ایران و شرر رساند به آبیاری سیستان گردد ننمایند ولکن با آن که اعلامیه به امضای وزیر امور خارجه افغانستان رسید معهذا از تصویب آن امتناع کردند و تقریباً هشت سال راجع به امضای اعلامیه و تقریباً هشت سال راجع به امضای اعلامیه مکاتبه و مذاکره جریان داشت و البته پیش آمدهای دیگر و وضع غیر عادی کشور هم موانعی در پیشرفت کار داشت که برای اطمینان از صحت و سقم گزارش‌ها مسیر هیرمند و نهر به قراء را بازدید نماید ولکن هیمشه مواجه با اشکلات بود زیرا در مکاتبات و مذاکرات صراحت اظهار می‌داشت که دولت افغانستان حاضر نیست بالاتر از بند کمال خان در موضوع هیرمند با دولت شاهنشاهی وارد بحث گردد و بازدید مسیر هیرمند را یک نوع مداخله در امور داخلی افغانستان تصور می‌کردند و تقاضا داشند که دولت شاهنشاهی قرارداد ۱۳۱۷ را بدون اعلامیه که مربوط به اقدامات دولت افغانستان در قسمت علیای هیرمند بود قبول نماید با وجود این احوال وزارت امور خارجه ایران در نظر داشت برای نحو کار بازدیدی از مسیر هیرمند بنماید و مایل بود حتی‌المقدور این عمل به توسط کسی انجام شود که تخصصی هم در کار داشته و بتواند گزارشی از روی اطلاعات فنی بدهد اخیراً کار دارد دولت شاهنشاهی و وابسته سفارت ایران در کابل به معیت نایب سفارت آمریکا این مأموریت را انجام داده‌اند. یقین است بعد از این بنابر آنچه آقای سردار فیض محمدخان اظهار داشته‌اند برای مأمورین سیاسی سفارت شاهنشاهی ایران در کابل اشکالی برای مسافرت به آن حدود نخواهد بود

اما راجع به سؤال دوم:

عرض می‌کنم وزارت امور خارجه افغانستان راجع به تقاضای ما در خصوص مسافرت وزیر کشاورزی و بازدید هیرمند در یاد داشتی که به سفارت کبرای شاهنشاهی نوشته بازدید مسیر هیرمند از طرف هیئت ایرانی منطقی ندانسته و تصریح نموده‌اند که حاضر نیستند از بند کمالخان بالاتر را به دولت ایران وارد بحث شودند و در خاتمه متذکر شده‌اند اگر جناب آقای وزیر کشاورزی و همراهان بخواهند به کابل بیایند باکمال مسرت پذیرفته خواهند شد ولی گمان می‌رود قبل از مطالعه مقدار و نوع زراعت آب مورد استفاده سیستان از طرف هیئت افغانی مذاکرات هیئت ایرانی در کابل زمینه مساعد نداشته موضوع منتج نتیجه نخواهد شد. توضیح داده می‌شود که دولت افغانستان تقاضا کرده بود هیئتی افغانی و ایرانی زراعات سیستان را بازدید کرده آب مورد احتیاج را تخمین و به اطلاع دولت افغانستان برساند تا تصمیمی اتخاذ نمایند و ما تقاضا کرده بودیم هیئتی ایرانی و افغانی تمام مسیر هیرمند را در افغانستان و ایران طی نموده گزارش بدهند که مورد مطالعه قرار گرفته تصمییمی گرفته شود و از این مطلب که جناب آقای سردار فیض خان فرموده‌اند که دولت افغانستان تکلیف کرده وزیر کشاورزی به عنوان سفیر کبیر فرستاده شود وزارت امور خارجه اطلاعی ندارد.

در باب سؤال سوم.

راجع به اظهارات جناب سردار فیض محمد خان در خصوص خشکسالی ۱۳۲۶ مقامات افغانی در مقابل اعتراضات شدید ما به قطع آب سیستان همیشه متعذر به خشکسالی وکم آبی شده و کراراً هم اظهار داشته‌اند که اشجار و باغات آنها در قندهار از بی آبی خشک شده است (مهدی ارباب- این صحیح نبوده است مطابق اطلاعاتی که من دارم) اطلاعاتی که در مجلس شورای ملی در خصوص عدل کم آبی راجع به قطع آب در خواجه علی و قاضی شیرجان بیان شده است مربوط به گزارش‌های مأمورین محلی بوده که در پرونده‌های وزارت امور خارجه اقلب منعکس نیست راجع به نهر سراج اطلاعات کاملی بوده و اخیراً تکمیل شده است‏

اما در خصوص سؤال چهارم- جواب عرض می‌کنم اطلاعات وزارت امور خارجه هم مطابق با اطلاعات وکیل محترم است و نهر بغرا تقریباً از هفت کیلو متری بالا گرشک از مجاورت رود هیرمند حفر گشته و طول آن ۶۲ کیلومتر پیش‌بینی شده است که ۳۱ کیلومتر آن حفر گشته است عرض آن ۲۶ متر و ظرفیت آن از سی الی چهل متر مکعب است بنابراین نهر مزبور فاصله‌ای از رود هیرمند ندارد.

منظور جناب سردار فیض محمد خان که فرموده‌اند تا ۲۴ سال دیگر این نهر و سد مورد استفاده قرار نخواهد گرفت قطعاً این بوده که به طوری که وعده هم داده‌اند تا موقع اتمام سد که شاید تا ۲۵ سال دیگر طول کشد و تا وقتی که آب اضافی برای نهر بغرا تهیه نکرده‌اند از استفاده از نهر بغرا خودداری خواهند فرمود البته حق هم همین است و از اظهار ایشان نیز اتخاذ سند می‌شود.

اما نسبت به سؤال پنجم؛

عرض می‌کنم از این اظهار جناب آقای سردار فیض محمد خان که فرموده‌اند هنگام شروع به کار نظر برادران ایرانی خود را نیز جلب و قدمی برخلاف مصالح ایران برنخواهند داشت با اظهار تشکر اتخاذ سند می‌گردد والبته انتظار ما هم جزء این از برادران افغانی خود نمی‌باشد ولیکن در باره نهر سراج و به قرا نظری از دولت ایران خواسته نشده و راجع به سد کجکی هم که دولت افغانستان در نظر دارند برای تهیه آب جهت نهر بغرا و غیره بسازند اطلاع وزارت امور خارجه محدود است به این که دولت افغانستان نقشه سد را به وسیله کمپانی آمریکا طرح و تهیه نموده‌اند البته دولت ایران حاضر است به اندازه که حق استفاده ازآب مخزن را به او بدهند شرکت در مخارج سد آن بنماید لکن تاکنون مذاکره رسمی در این خصوص نشده و اگر در ضمن صحبت هم اشاره‌ای شده استقبالی از آن طرف نشده است که مذاکرات جدی به عمل آید و قطعاً همه از این جهت بوده که هنوز خود آنها وسایل ساختمان و مخارج سد را تهیه نکرده‌اند. به هر حال دولت ایران انتظار چنین مساعدتی را از طرف برادران افغانی خود دارد (انشاء الله - احسنت)

رئیس مجلس:- آقای منصف بفرمایید.

منصف نماینده قائنات:- بنده خیلی از آقای فرامرزی گله‌مند هستم ...

از جناب آقای وزیر امورخارجه به مناسبت جواب و توضیحاتی که فرمودند و تا حدودی که نزاکت‌های سیاسی اجازه می‌داد مطلب را برای مجلس و ملت ایران روشن فرمودند بنده به سهم خود شکرگذارم و یقین دارم عموم نمایندگان محترم هم در این شکرگزاری با این جانب شریک و در کلیه مواردی که هم ایشان مصروف حفظ حقوق ملت ایران باشد صمیمانه پشتیبان ایشان خواهند بود بنابراین از ایشان به نام رعایای بدبخت زابل و نواحی مجاور که از رود هیرمند ارتزاق و استفاده می‌کنند ضمن عرض تشکر تقاضا و تمنی دارم که در حل نهایی قضیه تسریع فرمایند و با توجه مخصوص این حال یأس نومیدی و بدبختی را که در محیط زابل به وجود آمده است مرتفع سازند.

ضمناً اجازه می‌خواهم این آرزوی آمیخته به تأسف خودم را نیز عرض کنم که در اختلافات مرزی و بین‌المللی مادام که حسن نیت و تفاهم بین طرفین دعوا وجود داشته باشد امید حل مسالمت آمیز قضایا خیلی دشوار و مستعد است بنده از طرف ملت ایران و رجال ایرانی نهایت اطمینان را دارم که با همه ملل جهان به خصوص ملل همجوار جزء طریق حسن نیت و حسن تفاهم راه دیگری برای همکاری و رفع اختلاف اختیار نمی‌کنند مگر خدای نکرده اجباری پیش بیاید در مورد ملت افغانستان نیز که وابستگی‌های شدید تاریخی نزادی و مذهبی ما محتاج به تذکر نیست طبیعی است علاقه همه افراد ملت ایران بر این است که اصولا اختلاف و سوء تفاهم بین دو ملت وجود نداشته باشد و اگر بود و یا پیش آمد باید به سر پنجه تدبیر رجال خیرخواه و مدبر طرفین هرچه زودتر حل گردد به عقیده بنده لازمه خیرخواهی و حسن‌تدبیر به خصوص در دنیای آشفته امروز این است که رجال دو ملت در خط اغفال یکدیگر نباشند و حقایق را در لفافه الفاظ و مصاحبه از هم پوشیده ندارند نه یک طرف زائد برحق واقعی خود چیزی بخواهد و نه طرف دیگر حق مسلم او را در عمل و بیان کمتر و کوچکتر جلوه دهد.

متأسفانه تا جایی که بنده دیده و اطلاع دارم این رویه تاکنون مورد عمل قرار نگرفته و شاید به همین مناسبت هم باشد که به حل قضیه هیرمند توفیق نیافته‌ایم بلکه علاوه بر تحمل هزینه‌های سنگین برمبهات و معضلات موضوع نیر افزوده شده است امید دارم جریان گدشته تکرار نشود به جای این همه گفته‌ها و اظهار دوستی و مودت لفظی رجال محترم افغانستان قدم‌های عملی و مؤثر بردارند که ریشه این اختلاف برای همیشه کنده شود زیرا دو صد گفته چون نیم کردار نیست‏ آن وقت است که می‌توانیم بگوییم و انتظار داشته باشیم مطابق فرمایش جناب آقای سردار فیض محمد خان زابل و افغانستان هر دو گلستان و بهشت برین خواهد گردید. و گرنه در حال حاضر و با وضعی که متأسفانه در چند سال اخیر عمل شده اگر افغانستان تبدیل به بهشت گردید و یا خواهد گردید چه عرض کنم از زابل جزء ویرانه‌ای باقی نمانده است که سکنه بدبخت و بی نوای آن هر سال به خطر تشنگی و گرسنگی تهدید و درصدد فرار به نقاط مجاور هستند