همه با هم - نگاهی بر اقتصاد و معیشت خانواده های سیستانی

وبلاگ سیستان نگاه نوشت : درگذشته به جهت شرایط خاص جغرافیایی، محیطی، وجود آب کافی و حاصلخیزی زمینهای زراعی و شرایط مناسبی کشاورزی، دامداری، صید و صیادی، صنایع دستی و… اقتصاد ومعیشت مردم سیستان بر پایه کشاورزی ودامداری استوار بوده بطوری که ساکنان این منطقه با تلاشی اندک قادر به تامین مایحتاج زندگی وبخشی از درآمد مورد نیاز خود بودند.
صیادی ودامداری
بخش شمالی و شمال شرقی و قسمتهای از غرب سیستان به جهت قرار گرفتن در حاشیه هامون محل اسکان دامداران و صیادان منطقه بود که عمده فعالیت آنان بر پایه صیادی، دامداری، حصیر بافی استوار بود. وجود زمینه های مناسب شکار پرندگان و صید انواع ماهی و همچنین وجود نیزارها منبع مناسبی برای تامین نیازهای ضروری خانواده های حاشیه نشین هامون بود همچنین پرورش دام و گاو اصیل سیستانی به منظور تامین بخشی از نیازهای مصرفی شامل، شیر، ماست، مواد لبنی و پروتئینی با فراهم بودن شرایط مناسب تغذیه و نگهداری رونقی قابل توجه داشت. عمده فعالان این بخش را طوایف صیاد، اربابی، صیاد اربابی، میرشکار، کوهستانی، بزی،‌ سراوانی، رخشانی، دهمرده وسایر طوایف تشکیل می دادند که در روستاهای گمشاد، ملاعلی، ملادادی، سراوانی، تخت عدالت، تپه کنیز تا بخشهای از قرقری و مناطق کوه خواجه و ادیمی در غرب، شمال و شمال غربی سیستان ساکن بودند. با تداوم بحران خشکسالی در چند سال گذشته این منابع مهم اشتغال زایی در هامون بکلی از بین رفت و تعداد کثیری از روستاهای حاشیه هامون به دلیل بیکاری خالی از سکنه گردید .
عشایر سیستان

عشایر منطقه سیستان نیز همچون سایر عشایر ایلهای ایران زمین با تغییر شرایط جوی و محیطی به مناطق مساعد چرای دامها در فصول متفاوت کوچ می کنند. تعداد زیادی از این عشایر درفصل بهار در سنوات گذشته به مناطق نهبندان و شوسف در خراسان جنوبی کوچ می کردنند اما به دلیل برخی مشکلات که توسط میزبان گریبانگیر این قشر گردیده بود منطقه هامون مکان مناسبی برای آنان بشمار می رود.
هامون همه ساله ودر فصل بهار پس از اینکه اندک آبی از طریق رودخانه نهراب در این منطقه جاری می گردد، با رشد علوفه مناسب دامها، پذیرای تعداد کثیری از عشایر منطقه است .
ازعشایر زابل طوایفی همچون: براهوئی، بارانی، اردونی، دهمرده، کوچال، ناروئی، دیوانه (رایزن)، مره ای، سارانی ولگزائی را می توان نام برد که در تالاب هامون و در مجاورت کوه خواجه بیشترطوایف ناروئی، دیوانه (رایزن) واردونی به جهت پیمودن فاصله کمتری نسبت به سایر عشایر به این منطقه کوچ می کنند .
هامونِ کوه خواجه پذیرای عشایری از استان خراسان جنوبی منطقه بیرجند به جهت نسبت فامیلی با برخی از عشایر این منطقه در فصل بهارنیز می باشد.
معمولا عشایر را با سیاه چادر می شناسند. عشایر در قلب هامون سیاه چادربرپا می کنند و چشم انداز زیبای را برای دوستداران طبیعت به نمایش می گذارند.

عشایر سیستان پای کوه خواجه کشاورزی

کشاورزی سیستان به عنوان قطب اصلی اقتصاد و معیشت خانواده ها از گذشته های دور در سیستان از اهمیت خاصی برخوردار بود است. که عمده ساکنین این منطقه به جهت شرایط مناسب، حاصلخیزی زمین های کشاورزی، قرار گرفتن در حاشیه رودخانه های سیستان و هیرمند با وجود آب کافی به کشاورزی اشتغال داشتند. رونق کشاورزی در منطقه سیستان زمینه فعالیت های دامپروری را نیز به همراه داشت بطوری که هر خانواده تعدادی گاو یا گوسفند را در منزل پرورش دهد .

هرچند امروزه به جهت سوء مدیریت در تقسیم ناعادلانه حقابه کشاورزان از چاه نیمه در بخشهای مختلف باعث گردیده تا از سیستان که زمانی به جهت برداشت گندم و جو بعنوان انبار غله یاد می شده این روزها رونقی قابل قبول در بخش کشاورزی را نداشته باشد .

اگربه کشاورزان در هر منطقه وخصوصا (شهرستان هیرمند که روزی بخش اعظمی از نیازهای سیستان در این منظقه تامین می شد) آب برای کشاورزی برسد اشتغال خانواده های کثیری را به همراه خواهد داشت.
کشاورزی در سیستان اکنون نیز در ابتدای فصل کاشت بخش وسیعی از زمینها به کاشت محصولات گندم و جو اختصاص پیدا می کند اما متاسفانه به همین دلیل در پایان فصل برداشت نتیجه ای مطلوب را در پی نداشته و به جهت عدم وچود آب کافی خسارت های جبران ناپذیری را نیز به خانواده ها در این بخش وارد می کند .
کشاورزی در سیستان صنایع دستی
صنایع دستی در سیستان از دیگر بخشهای مهم اشتغال وتامین معیشت خانواده ها در گذشته به جهت وجود امکانات لازم از اهمیت خاصی برخوردار بود. توسعه حصیر بافی به جهت وجود منابع دریایی از مهمترین این صنعت بود که با تهیه لوخ (خولک) و گویش معروف “خولک بافی، پرده بافی” از دریاچه هامون در زمان پر آبی استخراج و پس از طی فرایندی خاص به حصیر تبدیل و روانه بازار می شد. حصیر بافی از عمده صنایع دستی پر رونق سیستانیان خصوصا صیادان و دامدارن حاشیه نشین هامون بشمار می رفت که در معیشت خانواده ها از اهمیت خاصی برخوردار بود .
حصیر بافی درسیستان لوخ (حصیر بافی ) بافت حصیر حصیر سیستانی (خولک ) ذکر این نکته را لازم می دانم در بسیاری از نوشته ها تهیه حصیر (پرده خولکی) را از نی می دانند؛ در حالی که این نوع حصیر هیچ ارتباطی با نی نداشته و با حصیری که از نی بعنوان زیر انداز، تهیه منازل صحرایی (خانه حصیری) تهیه می گردد کاملا متفاوت است.
از دیگر صنایع منطقه سیستان تهیه حصیر از درختچه های گز (پرچین) در کنار دیگر صنایع دستی مانند (سیاه دوزی، خامه دوزی، سوزن دوزی، گلیم بافی، قالیبافی و…) را میتوان نام برد که هریک در دوره های زمانی در تامین معیشت خانواده ها اهمیت داشتند .
تجارت
با توجه به تداوم بحران خشکسالی تعداد کثیری از خانواده ها خصوصا روستاهای حاشیه مرز با وجود بازارچه های مرزی به این امر اشتغال داشته و به مبادله کالا از طریق بازارچه ها با کشور افغانستان می پرداختند وتعداد کثیری از ساکنین منطقه نیازهای خود را از این طریق تامین می کردند که با توجه به سیاستهای دولت کریمه و به منظور کنترل مرز و سامان دادن به مبادلات کالا بصورت منسجم پس از انسداد مرز با ساخت دیوار و حفر کانال عملا بازارچه های مرزی در سه منطقه میلک، گلشاه و گمشاد آغاز بکار کرد .
ترانزیت کالا (بازارچه میلک ) ترانزیت کالا گمشاد هرچند این بازارچه ها با هدف تجارت و اشتغال مرزنشینان و سایر اقشار جامعه سیستانی آغاز به کار نمود اما در ادامه با مشکلاتی مواجه گردید که درنهایت به تعطیلی ۲ بازارچه گلشاه و گمشاد انجامید و تنها تعدادی اندک از تجار در بازارچه مرزی میلک در مبادلات کالا و ارز و اخیرا سوخت فعالیت دارند .
هرچند هدف اصلی راه اندازی بازارچه های مرزی را می توان اشتغال جوانان به منظور جلو گیری از روی آوردن به شغل های کاذب و خطر آفرین ذکر کرد؛ اما در عمل به جهت تدابیر اتخاذ شده و عدم سرمایه کافی، این گروه نتوانستند بهره ای کافی از این امتیاز را نصیب خود گردانند .
کارتهای پیله وری( اقدامی جدید )
اخیرا برنامه ای جدید با صدور کارت های پیله وری برای مرز نشینان تا شعاعی مشخصی در حال انجام است که امید است با عملی شدن این ابتکار، برنامه ها به گونه ای تنظیم گردد تا ضمن کوتاه نمودن دست دلالان منطقه خانواده های مرز نشینن که در حال حاضر هیچگونه درآمدی ندارند بتوانند از این امتیازات در امر تامین معاش خانواده استفاده نمایند. و آلت دست تجار و گروه خاصی قرار نگیرند .