خصوصيات و معيارهاي مديران در نهج‌البلاغه
تاریخ انتشار : دوشنبه ۹ ارديبهشت ۱۳۹۲ ساعت ۰۵:۵۶
وبلاگ " آذربایجان بیدار " نوشت:
با توجه به نزدیکی انتخابات بحث حساس و سرنوشت ساز ریاست جمهوری ُ معیارها و شاخص های یک مدیر موفق را از دیدگاه اسلام بیان کنیم ُ تا بتوانیم فردی مناسب را برای کشور عزیزمان به درستی انتخاب کنیم . ان شا ء الله.
خصوصيات و معيارهاي مديران در نهج‌البلاغه را مي‌توان به سه دسته زير تقسيم کرد:
الف) معيارهاي تخصصي: اين دسته از معيارها، براي انجام موفقيت‌آميز شغل لازم است. اين معيارها معمولاً بين مديريت اسلامي و مديريت غربي مشترک است. معيارهايي نظير تحصيلات، تجربه، سابقه كاري،...
ب) معيارهاي ارزشي: اين دسته از معيارها شامل مجموعه‌اي از رفتارهاي قابل قبول جوامع انساني مي‌باشد كه در اكثر جوامع ممكن است قابل قبول باشد و به نام ارزش‌هاي جهاني نيز شناخته مي‌شوند. مانند رعايت حقوق ديگران، گشاده‌رويي و ....
ج) معيارهاي مکتبي: معيارهاي مکتبي ريشه در مکتب اسلام و مديريت اسلامي دارد. جايگاه و مفهوم انسان در دو مكتب الهي و مادي، معيارها و ملاك‌هاي انتخاب افراد در مناصب و مديريت‌ها را نيز شکل مي‌دهد به طوري كه در مكتب تيلوريسم به انسان به عنوان (گوريل باهوش) و در مكتب اسلامي به عنوان (خليفه ﷲ) نگريسته مي‌شود. در مديريت اسلامي هدف صرف توليد نيست و غايت، تعالي انسان مي‌باشد. همان تفاوت‌هايي كه بين مديريت اسلامي و مديريت علمي وجود دارد، به تفاوت‌هايي در معيارهاي انتخاب و انتصاب افراد منجر مي‌شود لذا در اسلام معيارهاي ارزشي و مکتبي اهميت و گستردگي فراواني پيدا مي‌كند.
شايسته نيست كه در يك جامعه ديني، مديران بخشهاي دولتي، نظامي، سياسي و اجتماعي آن با هر نوع اعتقاد و گرايش و تفكري به بدنه نظام رسوخ كرده و عهده دار هدايتگري نسل جوان انقلاب باشند و اگر اين گونه باشد، جامعه ديني نمي تواند داعيه شايسته سالاري و انتخاب مديران صالح را داشته باشد.
در اینجا لازم است نيم نگاهي به معيارهاي انتخاب و گزينش مديران از ديدگاه امام علي(ع) داشته باشیم ، اميد است بتوان با تمسك جستن به فرامين ارزشمند آن امام همام، زمينه ی ظهور كامل دولت اسلامي را در جامعه فراهم ساخت. امام علي (ع) كه پرورش يافته مكتب اسلام است و از زلال وحي و قرآن سيراب گشته، بر دو ويژگي "تخصص" و "تعهد" تأكيد دارند و زوال و بقاي دولت را در آن مي داند.
حضرت، انحطاط و سقوط دولت را در چهار چيز مي دانند:
1- ضايع كردن اصول و دستورات اساسي
2- پرداختن به مسائل فرعي و جزيي
3- مقدم داشتن فرومايگان و اراذل
4- عقب راندن شايستگان و افراد با فضيلت.
اميرالمؤمنين (ع) در بيان فوق، خطوط كلي نظام شايسته سالار را تبيين فرموده است و بدين سبب، هرگاه ديده شود مأمور دولتي فاقد شروط فوق بود و يا اصولاً از ظرفيت و توان لازم براي تصدي شغل خود برخوردار نيست، بايد تعويض گردد.
ايشان در اين زمينه، پس از عزل محمد بن ابي بكر از استانداري مصر و نصب مالك اشتر به جاي او، مي فرمايند: "به من خبر رسيده از اين كه تو "محمد بن ابي بكر" را از منصب مديريت مصر برداشته و مالك اشتر را به جايت نصب كرده ام، دلگير شده اي.
اين تعويض به خاطر سستي تو يا عدم تلاش تو انجام نگرفته است، اگر حكومت مصر را از تو مي گيرم مديريت ديگري كه، هم آسان تر و هم از نظر روحي مناسب توست، به تو مي سپارم." (نامه 34 نهج البلاغه)
از بيان فوق، مشخص مي شود كه گزينش مديران در حكومت اسلامي بايد براساس شايستگي آنان و صلاحيتهاي فردي و اخلاقي صورت پذيرد.
پيامبر بزرگوار اسلام (ص) مي فرمايد: "هر كس مسلماني را به استخدام در آورد در حالي كه مي داند در جامعه اسلامي شايسته تر و آگاه تر از او به كتاب خدا و سنت رسول وجود دارد، به خدا و رسول خدا و تمام مسلمانان خيانت كرده است." ( نظام الحكم و الا دارة بيهقي / ج 10/ ص 11)
براي يافتن ملاك شايستگي، لياقت و صلاحيت مديران از منظر علي (ع) بايد به عهدنامه امام علي (ع) به مالك اشتر، استاندار منصوب ايشان در مصر، مراجعه نمود. ايشان در اين عهدنامه، ضمن سفارشهاي لازم به مالك اشتر براي رعايت تقواي الهي و مصالح دين و ملت، در زمينه به كارگيري افراد در مناصب و پستهاي گوناگون رهنمودهاي ارزشمندي دارند.
اميرالمؤمنين (ع) پيش از همه، اركان حكومت و يا افراد و طبقاتي كه حكومت را اداره مي كنند به چهار گروه تقسيم كرده كه براي هر يك، صفات و ويژگيهايي را مد نظر قرار داده اند.
اين چهار گروه عبارتند از: قضات، كارگزاران، مشاوران و لشكريان.
بخش نخست مربوط به ويژگي هاي بايسته و شايسته منصب قضاوت است.
علي (ع) ويژگي هاي موردنظر در قاضي را چنين بر مي شمرند :
1- بهترين و برترين افراد باشد.
2-دشواري كارها او را از پا در نياورد.
3- به واسطه كشمكش دادخواهان به لجاجت نيفتد.
4- هنگام اشتباه، اصرار نورزد و زود اشتباهات خويش را بپذيرد و جبران نمايد.
5- اهل تحقيق باشد و با سهل انگاري، آسان از مسائل نگذرد.
6- در مواجهه با مسائل پيچيده، احتياط و تأمل نمايد.
7- شكيبا باشد تا حقايق روشن گردد.
8- پس از تشخيص حكم، قاطعيت داشته باشد.
9- با طرفين دعوا گشاده رو باشد و تمجيد يك طرف موجب تمايلش بدو نشود.
در بخش دوم، صفات و ويژگيهايي كه كارگزاران و عوامل امور اجرايي (قوه مجريه) بايد داشته باشند، متذكر مي شوند.
از نظر علي (ع) دولتمردان بايد :
1- با تجربه و كارآزموده باشند.
2- نجابت و پاكدامني داشته و از عفت و صيانت نفس برخوردار باشند.
3- داراي اصالت خانوادگي باشند. (در محيط جور و فساد بزرگ نشده باشند)
4- حسن سابقه داشته باشند و سابقه آنها در اسلام و مسلماني بيش از ديگران باشد.
5-- به مطامع مادي و دنيايي نظر نداشته باشند.
علي (ع) بر صفات خاص معاونان و همچنين وزرا تأكيد دارند. بدين روي، كارگزار موردنظر علي (ع) كسي است كه:
1- دانا و انديشمند باشد
2- امين مسؤوليت باشد
3- توانمند باشد
4- كاردان و با تجربه باشد
5- از دقت و ابتكار برخوردار باشد.
در خصوص وزيران، حضرت به مالك مي فرمايند: "وزيران تو از اين افراد نباشند: "طاغوتي، ظلم پيشه و گنهكار"
آنگاه مي فرمايند: كساني را براي وزارت برگزين كه :
1- در بيان تلخ حق، گوياترند
2- در كارهايي كه خدا نمي پسندد تو را همراهي نمي كنند
3- زاهدند و راستگو 4- از ثناگويي و تملق ناحق دوري مي كنند.
در بخش سوم، حضرت صفات و ويژگيهاي مشاوران را به مالك اشتر متذكر مي شوند:
1- ترسو نباشند كه تو را در كارها سست و ناتوان كنند.
2- بخيل نباشند كه تو را از بخشش باز دارند و از ناداري بترسانند.
3- حريص نباشند كه افزون خواهي ستمكارانه را در نگاهت بيارايند.
در كارهايت كه اقتضاي ديني دارد، با كسي كه داراي اين پنج ويژگي است مشورت كن:
1- عقل
2- علم
3- تجربه
4- ناصح بودن
5- تقوا
با توجه به نزدیکی انتخابات بحث حساس و سرنوشت ساز ریاست جمهوری ُ معیارها و شاخص های یک مدیر موفق را از دیدگاه اسلام بیان کنیم ُ تا بتوانیم فردی مناسب را برای کشور عزیزمان به درستی انتخاب کنیم . ان شا ء الله.
خصوصيات و معيارهاي مديران در نهج‌البلاغه را مي‌توان به سه دسته زير تقسيم کرد:
الف) معيارهاي تخصصي: اين دسته از معيارها، براي انجام موفقيت‌آميز شغل لازم است. اين معيارها معمولاً بين مديريت اسلامي و مديريت غربي مشترک است. معيارهايي نظير تحصيلات، تجربه، سابقه كاري،...
ب) معيارهاي ارزشي: اين دسته از معيارها شامل مجموعه‌اي از رفتارهاي قابل قبول جوامع انساني مي‌باشد كه در اكثر جوامع ممكن است قابل قبول باشد و به نام ارزش‌هاي جهاني نيز شناخته مي‌شوند. مانند رعايت حقوق ديگران، گشاده‌رويي و ....
ج) معيارهاي مکتبي: معيارهاي مکتبي ريشه در مکتب اسلام و مديريت اسلامي دارد. جايگاه و مفهوم انسان در دو مكتب الهي و مادي، معيارها و ملاك‌هاي انتخاب افراد در مناصب و مديريت‌ها را نيز شکل مي‌دهد به طوري كه در مكتب تيلوريسم به انسان به عنوان (گوريل باهوش) و در مكتب اسلامي به عنوان (خليفه ﷲ) نگريسته مي‌شود. در مديريت اسلامي هدف صرف توليد نيست و غايت، تعالي انسان مي‌باشد. همان تفاوت‌هايي كه بين مديريت اسلامي و مديريت علمي وجود دارد، به تفاوت‌هايي در معيارهاي انتخاب و انتصاب افراد منجر مي‌شود لذا در اسلام معيارهاي ارزشي و مکتبي اهميت و گستردگي فراواني پيدا مي‌كند.
شايسته نيست كه در يك جامعه ديني، مديران بخشهاي دولتي، نظامي، سياسي و اجتماعي آن با هر نوع اعتقاد و گرايش و تفكري به بدنه نظام رسوخ كرده و عهده دار هدايتگري نسل جوان انقلاب باشند و اگر اين گونه باشد، جامعه ديني نمي تواند داعيه شايسته سالاري و انتخاب مديران صالح را داشته باشد.
در اینجا لازم است نيم نگاهي به معيارهاي انتخاب و گزينش مديران از ديدگاه امام علي(ع) داشته باشیم ، اميد است بتوان با تمسك جستن به فرامين ارزشمند آن امام همام، زمينه ی ظهور كامل دولت اسلامي را در جامعه فراهم ساخت. امام علي (ع) كه پرورش يافته مكتب اسلام است و از زلال وحي و قرآن سيراب گشته، بر دو ويژگي "تخصص" و "تعهد" تأكيد دارند و زوال و بقاي دولت را در آن مي داند.
حضرت، انحطاط و سقوط دولت را در چهار چيز مي دانند:
1- ضايع كردن اصول و دستورات اساسي
2- پرداختن به مسائل فرعي و جزيي
3- مقدم داشتن فرومايگان و اراذل
4- عقب راندن شايستگان و افراد با فضيلت.
اميرالمؤمنين (ع) در بيان فوق، خطوط كلي نظام شايسته سالار را تبيين فرموده است و بدين سبب، هرگاه ديده شود مأمور دولتي فاقد شروط فوق بود و يا اصولاً از ظرفيت و توان لازم براي تصدي شغل خود برخوردار نيست، بايد تعويض گردد.
ايشان در اين زمينه، پس از عزل محمد بن ابي بكر از استانداري مصر و نصب مالك اشتر به جاي او، مي فرمايند: "به من خبر رسيده از اين كه تو "محمد بن ابي بكر" را از منصب مديريت مصر برداشته و مالك اشتر را به جايت نصب كرده ام، دلگير شده اي.
اين تعويض به خاطر سستي تو يا عدم تلاش تو انجام نگرفته است، اگر حكومت مصر را از تو مي گيرم مديريت ديگري كه، هم آسان تر و هم از نظر روحي مناسب توست، به تو مي سپارم." (نامه 34 نهج البلاغه)
از بيان فوق، مشخص مي شود كه گزينش مديران در حكومت اسلامي بايد براساس شايستگي آنان و صلاحيتهاي فردي و اخلاقي صورت پذيرد.
پيامبر بزرگوار اسلام (ص) مي فرمايد: "هر كس مسلماني را به استخدام در آورد در حالي كه مي داند در جامعه اسلامي شايسته تر و آگاه تر از او به كتاب خدا و سنت رسول وجود دارد، به خدا و رسول خدا و تمام مسلمانان خيانت كرده است." ( نظام الحكم و الا دارة بيهقي / ج 10/ ص 11)
براي يافتن ملاك شايستگي، لياقت و صلاحيت مديران از منظر علي (ع) بايد به عهدنامه امام علي (ع) به مالك اشتر، استاندار منصوب ايشان در مصر، مراجعه نمود. ايشان در اين عهدنامه، ضمن سفارشهاي لازم به مالك اشتر براي رعايت تقواي الهي و مصالح دين و ملت، در زمينه به كارگيري افراد در مناصب و پستهاي گوناگون رهنمودهاي ارزشمندي دارند.
اميرالمؤمنين (ع) پيش از همه، اركان حكومت و يا افراد و طبقاتي كه حكومت را اداره مي كنند به چهار گروه تقسيم كرده كه براي هر يك، صفات و ويژگيهايي را مد نظر قرار داده اند.
اين چهار گروه عبارتند از: قضات، كارگزاران، مشاوران و لشكريان.
بخش نخست مربوط به ويژگي هاي بايسته و شايسته منصب قضاوت است.
علي (ع) ويژگي هاي موردنظر در قاضي را چنين بر مي شمرند :
1- بهترين و برترين افراد باشد.
2-دشواري كارها او را از پا در نياورد.
3- به واسطه كشمكش دادخواهان به لجاجت نيفتد.
4- هنگام اشتباه، اصرار نورزد و زود اشتباهات خويش را بپذيرد و جبران نمايد.
5- اهل تحقيق باشد و با سهل انگاري، آسان از مسائل نگذرد.
6- در مواجهه با مسائل پيچيده، احتياط و تأمل نمايد.
7- شكيبا باشد تا حقايق روشن گردد.
8- پس از تشخيص حكم، قاطعيت داشته باشد.
9- با طرفين دعوا گشاده رو باشد و تمجيد يك طرف موجب تمايلش بدو نشود.
در بخش دوم، صفات و ويژگيهايي كه كارگزاران و عوامل امور اجرايي (قوه مجريه) بايد داشته باشند، متذكر مي شوند.
از نظر علي (ع) دولتمردان بايد :
1- با تجربه و كارآزموده باشند.
2- نجابت و پاكدامني داشته و از عفت و صيانت نفس برخوردار باشند.
3- داراي اصالت خانوادگي باشند. (در محيط جور و فساد بزرگ نشده باشند)
4- حسن سابقه داشته باشند و سابقه آنها در اسلام و مسلماني بيش از ديگران باشد.
5-- به مطامع مادي و دنيايي نظر نداشته باشند.
علي (ع) بر صفات خاص معاونان و همچنين وزرا تأكيد دارند. بدين روي، كارگزار موردنظر علي (ع) كسي است كه:
1- دانا و انديشمند باشد
2- امين مسؤوليت باشد
3- توانمند باشد
4- كاردان و با تجربه باشد
5- از دقت و ابتكار برخوردار باشد.
در خصوص وزيران، حضرت به مالك مي فرمايند: "وزيران تو از اين افراد نباشند: "طاغوتي، ظلم پيشه و گنهكار"
آنگاه مي فرمايند: كساني را براي وزارت برگزين كه :
1- در بيان تلخ حق، گوياترند
2- در كارهايي كه خدا نمي پسندد تو را همراهي نمي كنند
3- زاهدند و راستگو 4- از ثناگويي و تملق ناحق دوري مي كنند.
در بخش سوم، حضرت صفات و ويژگيهاي مشاوران را به مالك اشتر متذكر مي شوند:
1- ترسو نباشند كه تو را در كارها سست و ناتوان كنند.
2- بخيل نباشند كه تو را از بخشش باز دارند و از ناداري بترسانند.
3- حريص نباشند كه افزون خواهي ستمكارانه را در نگاهت بيارايند.
در كارهايت كه اقتضاي ديني دارد، با كسي كه داراي اين پنج ويژگي است مشورت كن:
1- عقل
2- علم
3- تجربه
4- ناصح بودن
5- تقوا
